Jeszcze jedna recenzja wystąpienia Kempena:
Kolejnym prelegentem był Pan Dominik Makosch ze Stowarzyszenia Socjum Kępno i Okolice. W sposób niezwykle charyzmatyczny przedstawił działania organizacji, która wśród wielu aktywności, ratuje cmentarze ewangelickie. Zadanie te wykonują w sposób profesjonalny, dzięki przygotowaniu merytorycznemu (m.in. dokonanie inwentaryzacji dendrologicznej na cmentarzach, analiza archiwów), odpowiedniemu sprzętowi oraz, a może przede wszystkim, fizycznej pracy przedstawicieli wielu zawodów.
http://lgrow.pl/d...ywa-kosci/

Zamiast własnego komentarza przytoczymy to, co Michał Wiśniewski napisał na fanpage'u: Lapidaria. Zapomniane cmentarze Pomorza i Kujaw, cytuję:
"Konferencje mają to do siebie, że wszyscy się spieszą, a i tak są spóźnieni. Identycznie jest z "niechcianym dziedzictwem". Spieszymy się z ratowaniem i upamiętnieniem mając świadomość, że wszystko co robimy jest spóźnione o wiele lat. Dług zaległości wobec zapomnianych cmentarzy jest w zasadzie niespłacalny. Bynajmniej, nie oznacza to zbyteczności konferencji. Dwudniowe spotkanie "Ziemia skrywa kości" było prekursorskim jeżeli chodzi o przedstawioną tematykę. Dzień pierwszy, na którym nie byliśmy, poświęcony był w większości rozważaniom teoretycznym, metodologicznym i historiograficznym. W drugim dniu skupiono się na przybliżeniu doświadczeń związanych z praktyką ratowania cmentarzy i innych form dziedzictwa protestanckiego. W sobotę zaprezentowano również jak dotychczasowa praktyka upamiętnienia wygląda z perspektywy niemieckiej. Wszak była to konferencja polsko-niemiecka, a jej organizatorzy zadbali o symultaniczne tłumaczenie.
Wystąpili kolejno: Adam Maliński (o działaniach w powiecie obornickim), dr Marceli Tureczek (o ratowaniu zieleni na cmentarzu ewangelickim w Brójcach, woj. lubuskie), Dominik Makosch (o renowacjach cmentarzy przeprowadzonych przez KępnoSocjum ), Przemysław Kowalski (o działalności Towarzystwa Kulturalnego Echa Pyzdr), Przemysław Mierzejewski (o działaniach cmentarnych w powiecie nowotomyskim), Jerzy Osypiuk (o działaniach w gminie Nekla i okolicach), Katarzyna Wieczorek i Krzysztof Lange (o renowacji cmentarza ewangelickiego w Czempiniu), Karin Ziegler oraz Christfried Boehler (o aktywności dawnych ewangelickich mieszkańców z poznańskiego i pojednaniu polsko-niemieckim), pastor Helmut Brauer (o doświadczeniach upamiętniania cmentarzy w powiecie obornickim), Klaus Hinz (o ewangelickim dziedzictwie Kalisza i okolic), Beata Zabroni (o porządkowaniu cmentarza ewangelickiego w Strzyżewicach koło Leszna), Pani z Niemiec, której nazwiska nie zanotowaliśmy - przepraszamy, i last but not least... kujawsko-pomorskie Lapidaria.
Ze wszystkich wystąpień chcielibyśmy wyróżnić Dominika Makoscha, za bardzo treściwy przekaz i profesjonalne podejście do praktyki renowacyjnej cmentarzy, Przemysława Kowalskiego za pokazanie, że tzw. niechciane dziedzictwo skrywa w sobie ogromny potencjał turystyczny. Dzięki niemu tematyka domów z żelaza, olędrów z Puszczy Pyzdrskiej i zagadnienia reliktowej granicy zaborów stała się marką regionu. Również pastor Brauer opowiadał o swojej aktywności w powiecie obornickim z nieskrywanym zaangażowaniem.
W naszym wystąpieniu próbowaliśmy przedstawić całość dokonań zarówno w zakresie dokumentacyjnym jak i działalności porządkowo-renowacyjnej. Przybliżyliśmy ilości poszczególnych rodzajów zapomnianych cmentarzy, ich mapkę częstości występowania i wnioski z tego wypływające. Było także o podziale cmentarzy względem działań po 1945 roku, kilka uwag o charakterze terminologicznym, i oczywiście parę zdań o najważniejszych sprawach, którymi kierujemy się podczas porządkowania i upamiętniania.
Poznańska konferencja jest pierwszą realizacją szerszego projektu tej tematyki. Opracowanie całościowej mapy zapomnianych cmentarzy, przemyślenia i wnioski z niej wynikające, a także podział spektrum działań na wielkopolskiej ewangelickie atlantydzie powinno stanowić pokłosie dwudniowego spotkania. Stąd też taka, a nie inna tematyka naszego wystąpienia.
Konferencji towarzyszyła wystawa zdjęć pokazująca protestanckie dziedzictwo kulturowe gminy Kórnik, a także świat olędrów z Puszczy Pyzdrskiej, olędrów nekielskich i oczywiście obraz wielkopolskich cmentarzy ewangelickich, które można zobaczyć na wydanym z okazji spotkania katalogu wystawy.
Ewangelicka atlantyda Wielkopolski jest na pewno większa od kujawsko-pomorskiej. Co za tym idzie, więcej jest inicjatyw i grup zajmujących tematyką ratowania cmentarzy. Nie wszystkie znane nam przedsięwzięcia miały możliwość prezentacji, ale nie winimy za to wcale organizatorów. Chcielibyśmy, aby "Ziemia skrywa kości" była konferencją cykliczną. Dzięki temu również osoby i instytucje z Kalisza, Pleszewa, Stawiszyna i powiatu złotowskiego mogłyby przybliżyć swoją działalność - ich teraz zabrakło. Rokroczne lub co dwuletnie spotkania, wspólne warsztaty i wymiana doświadczeń brzmią jak marzenia ściętej głowy, ale w przeciwnym razie będziemy tylko nadal załamywać ręce. Postawmy pytanie wprost. Kiedy do identycznej konferencji dojdzie w województwie kujawsko-pomorskim? Toruńskie "Nekropolie i miejsca pamięci" z 2013 roku były wyłącznie jednorazowym tematem z cyklu "Region kujawsko-pomorski w przeszłości" i służyły nie tyle cmentarzom, co umacnianiu rzekomo historycznego regionu kujawsko-pomorskiego.
Po wszystkich wystąpieniach zostanie ślad w postaci wydania materiałów pokonferencyjnych. Nie znamy terminu ich wydania, ale coś czujemy, że będzie to w okolicach Wszystkich Świętych"