Niepodległościowy „bohater”
Volksdeutsch "Otto" w Kępnie w 1945/46


W swej, napisanej w 19 96 r., książce biograficznej „Wspomnienia 1930-80”, w rozdziale o pobycie w Kępnie w 1945 r. zamieściłem m.in. taką notkę:
...”W pierwszych dniach maja wziąłem udział, zupełnie przypadkowo, we wiecu zorganizowanym na Rynku kępińskim z okazji 1 Maja, czy też końca wojny. Z prowizorycznej, drewnianej trybuny przemawiali I sekretarz Komitetu Powiatowego PPR oraz jakiś, wyższej rangi, oficer wojska polskiego. W niedługim czasie na tegoż I sekretarza dokonany został zamach przez nieokreśloną podziemną organizację. Jednakże uzbrojeni osobnicy, którzy włamali się nocą do mieszkania, nie zastali go, gdyż traf chciał, iż na kilka godzin wcześniej zawezwany został w trybie nagłym w sprawach służbowych do Poznania. Zawiedzeni bojownicy narodowo-niepodległościowi (jak to się dziś mówi) zastrzelili więc „tylko” jego żonę i dwoje małych dzieci.”...
Otóż informację o tym napadzie usłyszałem przypadkowo, z pewnej odległości, na podwórku naszego domu w Kępnie, a mówi ł o tym do mego ojca sąsiad kolejarz Janicki. Wiadomość ta wstrząsnęła mną i dlatego prawie dosłownie ją zapamiętałem. Na ten temat z nikim później jednak nie rozmawiałem, nic nie czytałem, ani słyszałem. Dopiero w 2009 r. w jakimś tygodniku natknąłem się na artykuł IPN, ze wzmianką o istnieniu w powiecie kępińskim tuż po wojnie jakiegoś zakonspirowanego, niepodległościowego oddziału AK pod dowództwem „Otta”.
Natomiast od września 2012 r. jestem w posiadaniu książki Juliana Bartosza pt. „FANATYCY – Wehrwolf i podziemie zbrojne na Dolnym Śląsku 1945-1948”, w której opisana jest szczegółowo działalność tegoż oddziału „Otta” na terenie powiatu kępińskiego. Jest w książce też opis napadu i zbrodni, o której napisałem w swej książce wspomnieniowej. Tyle, że informacja Janickiego w szczegółach była wypaczona. Nie był to napad na mieszkanie pierwszego sekretarza PPR, lecz na PUBP (Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego) w Kępnie. Jego efektem było zastrzelenie ośmiu milicjantów, funkcjonariuszy Urzędu oraz żony i dwojga dzieci Komendanta PUBP. Faktycznie on ocalał, gdyż krótko przed tym pojechał służbowo do Poznania. Dzieci nie były maleńkie. Jak widać na fotografii ofiar napadu, dziewczynka mogła mieć ok. 9, chłopiec ok. 11 lat.
Zbrodnia została dokonana 23 listopada 1945 r., a ja pisząc książkę wspomnieniową w 1996 r. mylnie umiejscowiłem ją „w niedługim czasie po 1 maja”. Był to piątek, a nasz sąsiad mówił o tym memu ojcu najprawdopodobniej już następnego dnia, ale myląc szczegóły. Ja wówczas mieszkałem i uczyłem się w Liceum we Wrocławiu, lecz popołudniu w sobotę zawsze przyjeżdżałem do rodziców w Kępnie, by w niedzielę pojechać na rowerze do sąsiedniego Domanina i tam zakupić walizę kiełbasy, jaką potem sprzedawałem w sklepach wrocławskich. Z tego handlu wówczas się utrzymywałem.
W książce „FANATYCY” jest dosyć szczegółowy powojenny życiorys Olszówki-„Otta” i jego „niepodległościowej” działalności. Dane te zebrane zostały głównie przez IPN (współautor Janusz Kurtyka), z zamiarem uhonorowania jego walki o prawdziwie wolną Polskę i planami budowy jego pomnika. W związku z tym prawie wszystkie informacje o walkach i napadach oddziału „Otta”, okraszone są komentarzami „w obronie przed polskim NKWD”, „walczył z sowieckim okupantem i jego polskimi poplecznikami”, itp.
W prozaicznej formie ten życiorys i działalność „Otta” przedstawia się następująco:
Franciszek Olszówka, ps. „Otto" urodził się XII.1923 r. w Pisarzewicach, pow. Kępno, gdzie jego ojciec był dzierżawcą majątku Gustava Birona von Curlanda. W czasie okupacji, mieszkał z wujem w Kępnie, tam został wpisany do III grupy niemieckiej listy narodowościowej, jako Volksdeutsch. Służył w Wehrmachcie, z którego pod koniec 1944 r. zdezerterował z bronią w ręku i dołączył do siedmioosobowej grupy osób, ukrywających się w bunkrach w lesie pomiańskim w powiecie kępińskim. Wg opisu IPN był to oddział AK, zajmujący się rozbrajaniem żołnierzy niemieckich. Wtedy to Olszówka został awansowany na kaprala przez komendanta AK Okręgu Poznań i przyjął pseudonim "Otto". Po wyzwoleniu, w styczniu 1945 r., grupa ta utworzyła ochotniczą gromadzką MO w Wodzicznej, gmina Laski. Olszówka został jej komendantem. Lecz już w kwietniu wraz z całą załogą, zdezerterował ze służby i założył oddział zbrojny, operujący w lasach rychtalskich i komorzańskich pod Kluczborkirm. W drugim kwartale 1945 oddział przyłączył się do większego oddziału AK, pod dowództwem N.N. „Kordzika", którego „Otto" zastrzelił wkrótce w niewyjaśnionych okolicznościach. Po tym fakcie „Otto" nie podporządkował się żadnej strukturze poakowskiej lub narodowej. Natomiast wzmocniony, głównie przez dezerterów z wojska i milicji, jego oddział rozwinął szeroką działalność dywersyjną i terrorystyczną w powiecie wieluńskim, kępińskim, sycowskim, namysłowskim, kluczborskim i oleśnickim.
W okresie do lutego 1946 r. zabito komendantów i rozbrojono milicjantów na posterunkach MO w Głuszynie (pow. Namysłów), Rychtalu (pow. Kepno), Bąkowicach (pow. Namysłów), Laskach i Kobylej Górze (pow. Kępno). Największą z tych akcji było rozbicie PUBP w Kępnie, gdzie zastrzelono ośmiu milicjantów oraz żonę i dzieci komendanta Urzędu. Uwolniono też wtedy aresztantów, więzionych w PUBP. We wsi Bolesławiec (pow. Kępno) zamordowano 8-osobową rodzinę żydowską Kohnów. W lesie obok Szymonkowa zastrzelonych zostało 13 osób narodowości niemieckiej. Zastrzelono też 10 żołnierzy radzieckich, wyciągniętych z zatrzymanego pociągu, dwóch we wsi Komorzne (pow. Kluczbork) i jednego, a także polskiego żołnierza, we wsi Raków (pow. Kępno). Oddziałowi „Otta” przypisuje się łącznie 71 zabójstw, w tym 41 osób cywilnych.
Oprócz walki zbrojnej „Otto" dokonał 39 napady na nadleśnictwa, sklepy GS, kasy stacji kolejowych, urzędy gminne i majątki rolne. Prowadził także działalność propagandową, rozpowszechniając ulotki antykomunistyczne m.in. w Grabowie. Miał liczną sieć informatorów i współpracowników, również wśród funkcjonariuszy UB i MO. 7 lutego 1946, po zmasakrowaniu przez oddział „Otta" trzech funkcjonariuszy PUBP w Sycowie władze zmobilizowały znaczne siły w celu rozbicia oddziału. W akcji tej wzięli udział żołnierze z 11. pułku KBW z Wrocławia oraz funkcjonariusze WUBP z Wrocławia, UB i MO z Sycowa i Kępna. Następnego dnia „Otto" został okrążony w pobliżu kościoła we wsi Pisarzowice. Podczas walki on sam zginął, lecz reszta jego ludzi zdołała wydostać się z okrążenia i oddział działał nadal, choć z mniejszym natężeniem, pod kierownictwem następcy „Burego”, również Volksdeutscha, służącego w Wehrmachcie.
Obecnie największym apologetą „Otta” jest naukowiec Tomasz Balbus z wrocławskiego oddziału IPN. W swych artykułach o działalności oddziału „Otta” określa jego samego jako prawdziwego Polaka, walczącego o prawdziwa niepodległość Polski z „pachołkami, którzy u Niemca krowy paśli”, ze „zbirami z MO”, „nieuczonymi bosymi Antkami” i „innym takim dziadostwem”. Zapewne już niedługo starania tegoż Balbusa z IPN, bez większych przeszkód, uwieńczone zostaną sukcesem i prezydent Komorowski odznaczy pośmiertnie kolejnego „bohatera narodowego” najwyższym odznaczeniem państwowym, co czyni już prawie seryjnie. A w Kępnie stanie jego pomnik.
By uzyskać informacje o „Otto” szperałem długo w internecie. Na tych witrynach, gdzie były o nim wzmianki, aż kłębi się od setek filmików i artykułów jak najbardziej kontynuujących dziś wojnę o „prawdziwie” Niepodległą. Wśród tych materiałów najwięcej jest produkcji IPN, Gazety Polskiej, prof.. Zybertowicza, Cejrowskiego, księdza Natanka, Korwin-Mikkego. Ta wojna prowadzona jest właściwie przez wszystkie media, ale głównie przez Internet, i jest znacznie większa i ostrzejsza niż powojenna „szeptanka” i radio „Wolna Europa”. Krąg „czerwonych skurwysynów” (tytuł filmu i piosenki internetowej) jest też bardziej spersyfikowany. Należą do niego jako pierwszy Jaruzelski, następnie Miller, Kwaśniewski, Kalisz, Celiński, Michnik, Urban, Bartoszewski, Wałęsa, Tusk, Komorowski, Pawlak i wielu innych, od lewa do prawa. Tylko Kaczyński Lech to niemal święty, a Jarosław to jedyny „Sprawiedliwy”.
Tak myślę, że właściwie polska skrajnie prawicowa lokomotywa – mściwa, agresywna, zajadła, fanatyczna, antyPRLowska, antyrosyjska, antyunijna, nacjonalistyczna, katolicka, rydzykowa, moherowa, smoleńska - ciągle się rozpędza. Czym się ta nowa zabawa w kolejną „niepodległość” i „wolność” skończy? Nie mam pojęcia. Mógłbym też powiedzieć, że może mnie to już nie interesować, ze względu na „kalendarz”. Niech się martwią lub cieszą ci, co do paleniska tej lokomotywy dosypywali paliwo, lub wciąż to jeszcze z lubością czynią.

Kraków, 22.09.2012 r.

Komu chcecie stawiać pomniki?

Napisał(a): Julian Bartosz w wydaniu 37/2012(tygodnik Przegląd).


„Tamtego wieczoru przyszło do nas dziesięciu żołnierzy »Otta«. Zabrali konie i uprząż, a sąsiada, który przypadkowo był u nas, zrewidowali i postawili pod ścianę. Po chwili wszedł »Otto« i spytał, czy tu jest ten s... i wymienił nazwisko taty. Ojciec powiedział, że to on. Wtedy »Otto« kazał mu wstać i wyjął pistolet. Ten się jednak w czasie odbezpieczania zaciął i ojciec zdążył jeszcze powiedzieć: »Panowie, zlitujcie się, mam małe dzieci«. Padł strzał, a potem drugi. Kule ugodziły ojca najpierw w jedno oko, potem w drugie”. W podobny sposób zginęli tej nocy Jan Szynweld, Kazimierz Baginski i Paweł Szewczyk. Żaden nie należał do PPR, a pięcioro dzieci zostało sierotami – tak pięcioletnia dziewczynka zapamiętała jedną z akcji oddziału Franciszka Olszówki „Otta” z 22 listopada 1945 r. Teraz w Kępnie powstał komitet obywatelski, który na samorządowej działce planuje postawić pomnik dla upamiętnienia wyczynów „Otta”.

O wpisanie na Volkslistę trzeba było się ubiegać

W styczniu 1944 r. na terenach włączonych do Rzeszy na Volkslistę wpisanych było 2,75 mln osób, w tym w grupie III 1,6 mln. Do grupy I i II zaliczono automatycznie ludzi aktywnych w walce o interesy niemczyzny albo nieaktywnych, ale niewątpliwie niemieckiego pochodzenia. W prawach jako Reichsbürger und Staatsangehörige mieli równy status, ale do NSDAP mogli należeć tylko ci z grupy I. Grupą III mogli być objęci ludzie związani z polskością, ale mający małżonków niemieckich, a także „zdolni do zniemczenia członkowie »warstw pośrednich« pochodzenia śląskiego”. Musieli oni jednak ubiegać się o to indywidualnym podaniem podlegającym weryfikacji i zatwierdzeniu przez miejscową komórkę partyjną „komisariatu umocnienia niemczyzny”. Grupa IV to Schutzangehörige z prawami mniejszymi niż Żydzi na terenie Rzeszy. Olszówka nie mógł zatem „zostać wpisany” do grupy III DVL, lecz musiał o nią zabiegać (Źródło: M. Broszat, „Nationalsozialistische Polenpolitik 1939-1945”, Stuttgart 1961).



Prezydent Bronisław Komorowski, zaszczycając 17 sierpnia swoją obecnością „archeologów” prowadzących pod kierownictwem dr. Krzysztofa Szwagrzyka z wrocławskiego oddziału Biura Edukacji Publicznej IPN prace ekshumacyjne na „łączce” na Powązkach w celu znalezienia i identyfikacji szczątków ofiar komunistycznych zbrodni i terroru, miał „poczucie niedosytu”, albowiem „do dziś nie mają (oni) swojego miejsca pamięci ani muzeum”. Przyrzekł, że poczyni starania, aby wreszcie dla godnego upamiętnienia m.in. żołnierzy powojennego podziemia niepodleg-
łościowego takie miejsce w Warszawie zostało urządzone.
Mniejsza o to, że jego poprzednik zdążył już godnie uczcić niepodleg-
łościowych bohaterów – m.in. odsłaniając w Zakopanem pomnik Józefa Kurasia „Ognia”. Ważne, że „żołnierzom wyklętym” postawiono w wielu miejscach kraju monumenty sławiące ich walkę o wolną Polskę. I że planuje się ich jeszcze więcej – np. w Kępnie powstał komitet obywatelski, który na samorządowej działce planuje postawić pomnik dla upamiętnienia wyczynów Franciszka Olszówki „Otta”.

Z Wehrmachtu do MO

Według wydanej w 2002 r. książki „Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944-1956. Słownik biograficzny”, t. 1, której współautorem był Janusz Kurtyka, oraz innych danych, urodzony w 1924 r. w podsycowskich Pisarzowicach Franciszek Olszówka, „żołnierz podziemia antykomunistycznego, dowódca oddziału działającego na terenie powiatów Kępno, Namysłów i Kluczbork w latach 1945-1946”, określany jako komendant polowy oddziałów AK i samomianowany „porucznik”, był synem dzierżawcy majątku Gustava Birona von Kurlanda w Pisarzowicach.
W czasie okupacji – jak się stwierdza w haśle Wikipedii – Olszówka został wpisany do III grupy niemieckiej listy narodowościowej1 i, co było tego konsekwencją, służył w Wehrmachcie. Zdezerterował z armii pod koniec 1944 r.
i dołączył do siedmioosobowej grupy ukrywającej się w Lesie Pomiańskim w powiecie kępińskim. W styczniu 1945 r. we wsi Wodziczna wstąpił do MO i został komendantem tamtejszego posterunku. W kwietniu wraz z jego załogą i z bronią uciekł do lasu i założył oddział zbrojny. Największy stan liczbowy (80 osób, nie licząc współpracowników) oddział „Otta” osiągnął na przełomie 1945 i 1946 r. Zrazu formalnie związany z wielkopolskim oddziałem „Warta”, po zabiciu jego łącznika „Kordzika” latem 1946 r. Olszówka stał się w pełni samodzielny, nie podporządkował się już żadnej strukturze poakowskiej ani narodowej. Jego zastępcą był „Rudy”, także były żołnierz Wehrmachtu, po lutym 1946 r. następca „Otta”. Pod komendą Olszówki było 17 dezerterów z wojska oraz milicji.
Do lutego 1946 r. oddział przeprowadził w powiatach wieluńskim, kępińskim, sycowskim, namysłowskim, kluczborskim i oleśnickim wiele akcji. Najgłośniejszą było rozbicie placówki PUBP w Kępnie 23 listopada 1945 r., w czasie której zabito ośmiu funkcjonariuszy, a także żonę i dwoje dzieci szefa placówki. Napady na posterunki MO – i z reguły zabijanie ich komendantów – miały miejsce m.in. w Rychtalu, Bąkowicach, Laskach, Głuszynie, Kobylej Górze. Prace sprzed 1989 r. podają, że oddział ten dokonał 71 zabójstw, w tym na 41 osobach cywilnych, 39 razy napadał na nadleśnictwa, sklepy GS, majątki, kasy stacji kolejowych i urzędy gminne. „Otto” walczył z „żydokomuną” – 29 listopada 1945 r. w Bolesławcu jego banda zamordowała siedmioosobową rodzinę Kohnów. Dalszych członków tej rodziny dopadnięto w zasadzce w drodze do Wielunia w grudniu 1945 r.
Zabito wtedy też wójta Bolesławca. Mobilność bandy zapewniały dwa samochody, 14 motocykli, dziesiątki rowerów oraz podwody, do których zmuszano gospodarzy. Ludzie „Otta” byli dobrze uzbrojeni w ponad 100 jednostek broni palnej, w tym pistolety i karabiny maszynowe.

Likwidacja osadników

7 lutego 1946 r. w podsycowskiej miejscowości Wioska „Otto” zaczaił się na zwerbowanych do milicji 20-letnich byłych parobków z okolicznych majątków, którzy odbywali tam ćwiczenia prowadzone przez przedwojennego plutonowego pchor. Zygmunta Pałczyńskiego, żołnierza Września, w czasie okupacji żołnierza AK i AL. Trzej milicjanci: Zygmunt Pałczyński, Stefan Skoczylas i Stefan Włodarczyk odnieśli w tej potyczce rany i wpadli w ręce oddziału Olszówki. „Kiedy pluton wzmocniony przez znajdującą się w Sycowie jednostkę radziecką wrócił na miejsce starcia, odnalazł straszliwie zmasakrowane i rozebrane do naga zwłoki trzech mężczyzn. Mieli połamane ręce i nogi, żebra, pociętą skórę na plecach, zmiażdżone twarze. Dobito ich z pistoletów”. Następnego dnia zmobilizowane znaczne siły KBW, MO i UB okrążyły w Pisarzowicach oddział Olszówki. „Otto” zginął, ale wielu członków bandy zdołało wyjść z okrążenia i do lata 1946 r. pod komendą „Rudego” działało dalej. 18 lutego w Czastarach banda napadła na pociąg, z którego wywleczono i zabito dziesięciu radzieckich żołnierzy2. Dwa dni później siły rządowe (określane przez IPN jako „czekiści”, „polskie NKWD”, „uzbrojeni kolaboranci”) osaczyły oddział „Rudego” na niedalekich kwaterach we wsi Wiewiórka3.
Jak pisze Tomasz Balbus, „żołnierze AK przystąpili następnie do akcji ulotkowej mającej na celu uświadamiać ludność o charakterze i celach sowieckiego podboju Polski. W nocy z 15 na 16 lutego 1946 r. w Grabowie patrol oddziału »Rudego« rozwiesił ulotki »Głos z lasu«. Głosiły one: »Polacy! Już wybiła godzina prawdziwej wolności, kto żyje za broń! Spotka zasłużona kara tych, co nas Polaków nazywali bandytami. Za usunięcie tej ulotki grozi kara śmierci przez rozstrzelanie«”.
Bronił też Olszówka prześladowanej miejscowej ludności, Niemców i autoch-
tonów, przed „polskimi komunistami”. 22 listopada 1945 r., dowiedziawszy się, że miejscowi mają być wysiedleni, „Otto” z kilkoma swoimi ludźmi naszli we wsi Turkowy rodziny osadników z Polski, które zostały uprzednio dokwaterowane do gospodarstw „tutejszych”. Jak je charakteryzuje historyczka Aleksandra Hołubecka-Zielnica, były to rodziny pepeerowców. Regionalistka przytacza relację pięcioletniej wówczas dziewczynki: „Tamtego wieczoru przyszło do nas dziesięciu żołnierzy »Otta«. Zabrali konie i uprząż, a sąsiada, który przypadkowo był u nas, zrewidowali i postawili pod ścianę. Po chwili wszedł »Otto« i spytał, czy tu jest ten s... i wymienił nazwisko taty. Ojciec powiedział, że to on. Wtedy »Otto« kazał mu wstać i wyjął pistolet. Ten się jednak w czasie odbezpieczania zaciął i ojciec zdążył jeszcze powiedzieć: »Panowie, zlitujcie się, mam małe dzieci«. Padł strzał, a potem drugi. Kule ugodziły ojca najpierw w jedno oko, potem w drugie”. W podobny sposób zginęli tej nocy Jan Szynweld, Kazimierz Baginski i Paweł Szewczyk. Żaden nie należał do PPR, a pięcioro dzieci zostało sierotami. Grożono ciągle, że jeśli inni dobrowolnie nie opuszczą bezprawnie zajętych gospodarstw, zginą tak samo jak ci trzej. Wtedy opuścił wieś tylko jeden osadnik.

Piewca z IPN

We wspomnieniach mieszkańców dawnego pogranicza pojawiały się i takie głosy o Olszówce: „krystaliczna postać to nie była”, ale dla wielu aktualnych demokratów „Otto” – czymkolwiek się kierował: antykomunizmem, chęcią obrony Niemców przed wysiedlaniem, antysemityzmem czy zwyczajnym motywem bandyckim – jest bohaterem z piękną, wciąż rozwijaną legendą.
Szczególnie zasłużonym piewcą „bohaterstwa” tego bandyty jest Tomasz Balbus, naukowiec z wrocławskiego oddziału IPN, w którym wedle jego zapowiedzi przygotowywana jest monografia „Otta”. Będą w niej, jak poinformował, opisy „brawurowych akcji likwidacyjnych” przeprowadzonych przez „żołnierzy AK pod dowództwem porucznika Franciszka Olszówki”. W serii dziewięciu artykułów Balbus scharakteryzował ogólną sytuację kraju, w której „swoimi strzałami żołnierze niepodległościowego podziemia, w tym »Ottowcy«, przez kilkanaście powojennych lat przypominali, iż okupowana przez Armię Czerwoną Polska to coś więcej niż tylko łyżka zupy, wódka zagryzana pajdą chleba z ogórkiem, barłóg w kącie chaty, czy też komunistyczny wiec na pobliskim rynku”. W tym kwiecistym stylu porównuje profesor „w szerszej – jak powiada – perspektywie historycznej” walczących z prawdziwymi Polakami „polskich czekistów”, „de facto polskojęzycznych enkawudzistów” do „francuskich jednostek Waffen-SS”. Przeciw takim „powstańcom” stały – jak się opisuje – „pachołki, które u Niemca krowy paszli”(!) (sformułowanie z wyświetlanego na konferencji w Pisarzowicach wielkiego spotu), byli członkowie „komitetów parobczańskich, w których szeregach trudno znaleźć ludzi moralnie czystych”, jakieś „bezpieczniackie zapite mordy z UB”, „zbiry z MO”, „nieuczone bose Antki”, „całe takie dziadostwo”.
Prezydenckie „poczucie niedosytu” nie odnosi się chyba do opisanego „bohatera”4.

1 Deutsche Volksliste.
2 Gdy podczas konferencji IPN 6 czerwca 2011 r., na której domagano się, by ze stacji PKP w Czastarach usunąć tablicę upamiętniającą dziesięciu zamordowanych żołnierzy radzieckich, autor zapytał Tomasza Balbusa: „Jacy to byli komuniści, którzy z parobków u księcia kurlandzkiego przeszli po wyzwoleniu do milicji?”, usłyszał odpowiedź: „To był po prostu »bój spotkaniowy« z wrogami niepodległości Polski”. Akcję w Czastarach Balbus określał jako „likwidację okupantów”.
3 Miejsce pochówku zabitych w potyczce członków bandy „Rudego” jest nieznane. Autorzy materiału IPN piszą w związku z tym: „W akcję poszukiwania ich szczątków powinny zaangażować się władze państwowe i samorządowe, historycy, dziennikarze, mieszkańcy, również ci pochodzący z rodzin komunistycznych kolaborantów”. Winno się im zorganizować uroczysty pogrzeb z udziałem kompanii honorowej WP.
4 Czytelników zainteresowanych działalnością „Otta” odsyłam do mojej książki „Fanatycy. Werwolf i podziemie zbrojne na Dolnym Śląsku 1945-1948”, Agencja Wydawnicza CB, Warszawa 2012.